Εισαγωγή

Στόχος του εγγράφου αυτού είναι να αναφερθεί στα κενά του νόμου 4830/2021 σε σχέση με τη διαχείριση της αδέσποτης γάτας. Η γάτα από τη φύση της έχει συμπεριφορά και ανάγκες που διαφοροποιούνται σε αρκετά σημεία από αυτές του σκύλου. Σαν αποτέλεσμα συγκεκριμένες διατάξεις του νόμου είναι πρακτικά ανεφάρμοστες αν στόχος είναι η εξασφάλιση της ευζωίας των αδέσποτων γατών.

Στην επόμενη ενότητα αναφερόμαστε σε συγκεκριμένα βασικά σημεία της συμπεριφοράς των αδέσποτων γατών και στη συνέχεια επικεντρωνόμαστε στα σημεία εκείνα του νόμου που είναι προβληματικά για την ευζωία της. 

Η συμπεριφορά της αδέσποτης γάτας

Σύμφωνα με επιστημονικές έρευνες για τη συμπεριφορά της αδέσποτης γάτας καταλήγουμε στα ακόλουθα συμπεράσματα:

Η κοινωνικότητα της γάτας 

Η οικόσιτη γάτα (Felis catus), σε αντίθεση με άλλα είδη γάτας, δεν ζει μοναχικά. Έχει εξελιχθεί ώστε να δημιουργεί σχέσεις με τον άνθρωπο αλλά και να ζει σε μικρές ομάδες με άλλες γάτες, ακόμα και όταν ζει αδέσποτη. Οι μικρές αυτές ομάδες, ή “αποικίες”, αποτελούνται συνήθως από 5 - 15 ζώα, τα οποία θεωρούν ως προσωπικό τους χώρο ένα πολύ συγκεκριμένο σημείο, κήπο, ακάλυπτο πολυκατοικίας, πυλωτή ή πάρκο. Οι γάτες τις ίδιας ομάδας αναπτύσσουν στενότερες ή χαλαρότερες σχέσεις συντροφικότητας μεταξύ τους, ανάλογα με το χαρακτήρα τους. Κάποια ζώα μπορεί να κοιμούνται και να περνάνε χρόνο το ένα μαζί με το άλλο, ενώ άλλα κρατούν αποστάσεις, παρόλο που αποτελούν μέλος της ομάδας. Στην περίπτωση αστείρωτων ζώων οι θηλυκές γάτες μπορεί να συνεργάζονται για την ανατροφή των μικρών ή οι αρσενικοί επίσης να αναλαμβάνουν σε κάποιες περιπτώσεις πιο ισχυρό ρόλο στην ανατροφή των νεαρότερων ζώων.

Η ομάδα συνήθως συνεργάζεται ώστε να απωθεί επιθετικά νέα ζώα που επιχειρούν να μετακινηθούν και να ζήσουν στην περιοχή τους (Bradshaw, 2016) . Η κυριαρχική συμπεριφορά των γατών για την περιοχή τους δεν εξαρτάται από το φύλο ή τη στείρωση. Στη γενική περίπτωση ένα νέο ζώο που πλησιάζει την περιοχή μιας αποικίας θα αντιμετωπιστεί με εχθρικότητα. Ένα νέο ζώο για να γίνει αποδεκτό στην ομάδα θα πρέπει συνήθως να δείξει επιμονή και υπομονή και να αγνοήσει αυτήν την επιθετική συμπεριφορά. 

Η σχέση της γάτας με τον τόπο κατοικία της. 

Όπως έχει αποδειχθεί σε αρκετές μελέτες, η απόσταση που μια γάτα θα μετακινηθεί μακριά από το σημείο που θεωρεί περιοχή της είναι αντιστρόφως ανάλογη της πυκνότητας του αριθμού των γατών στην περιοχή. Αυτό σημαίνει ότι σε περιοχές που υπάρχουν πάνω από δέκα γάτες ανά τετραγωνικό χιλιόμετρο η περιοχή που αυτές θα μετακινηθούν μπορεί να μην ξεπερνά τα 2-3 στρέμματα (Macdonald et al, 2014). Σε μια πυκνοκατοικημένη περιοχή όπου μπορεί να υπάρχουν πάνω από 50 γάτες ανά τετραγωνικό χιλιόμετρο, όπως η Αθήνα υπάρχουν ομάδες γατών σχεδόν σε κάθε οικοδομικό τεγράγωνο. Οι περισσότερες από αυτές μετακινούνται ελάχιστα έξω τα όρια της περιοχής τους. Εξαίρεση αποτελούν οι αστείρωτοι αρσενικοί οι οποίοι καλύπτουν μεγάλες αποστάσεις σε αναζήτηση θηλυκών γατών.

Η στενή σχέση της γάτας με τον τόπο κατοικίας και την ομάδα της σημαίνει ότι πρέπει να είμαστε ιδιαίτερα προσεκτικοί στις μετακινήσεις/επανατοποθετήσεις ζώων που περισυλλέγονται για οποιονδήποτε λόγο σε άλλες περιοχές. Θα πρέπει να είναι βασική αρχή για όποιον ασχολείται συστηματικά με την περισυλλογή και στείρωση να επιστρέφει το ζώο στο ακριβές σημείο που περισυλλέχθηκε. Διαφορετικά υπάρχει εξαιρετική πιθανότητα το ζώο να επιχειρήσει να επιστρέψει στον τόπο κατοικίας του, όσο μακριά κι αν αυτός βρίσκεται. Υπήρχαν περιπτώσεις ζώων που επέστρεψαν στην θέση τους από απόσταση 1 χιλιομέτρου αλλά και από πολύ μεγαλύτερες αποστάσεις. Είναι φυσικό ένα ζώο που μετακινείται τόσο μεγάλες αποστάσεις να επιστρέψει στον χώρο του να κινδυνεύσει από πολλές αιτίες, και κυρίως από τα αυτοκίνητα. 

Να μην ξεχνάμε επίσης ότι η γάτα είναι ιδιαίτερα ικανή στο να σκαρφαλώνει και ακόμα και αν την επανατοποθετήσουμε μακριά από ένα σημείο στο οποίο δεν θέλουμε να βρίσκεται, αν αυτό το σημείο δεν έχει κλειστεί κατάλληλα ώστε η γάτα να μην έχει πρόσβαση εκεί, κατά πάσα πιθανότητα θα επιστρέψει.

Η επανατοποθέτηση  σε διαφορετικά σημεία θα πρέπει να γίνεται μόνο όταν είναι απολύτως απαραίτητο για να εξασφαλιστεί η ευζωία του ζώου και όταν είναι δυνατόν να γίνεται αφήνοντας το ζώο κάποιες μέρες σε κλούβα στο χώρο, να εξοικειωθεί όσο είναι δυνατόν με τα ζώα που ήδη υπάρχουν στο χώρο και να μην φύγει τρέχοντας σε πανικό όταν ελευθερωθεί.

Η σημασία της στείρωσης 

Η στείρωση σε αρσενικά και θηλυκά ζώα συγκεκριμένης γατο-αποικίας έχει ως αποτέλεσματα (1) στατιστικά σημαντική μείωση της επιθετικής συμπεριφοράς σε θηλυκές και αρσενικές γάτες, (2) μείωση της κινητικότητας των αρσενικών γατών εκτός των ορίων της περιοχης τους και (3) μείωση και σχεδόν εξάλειψη του φαινομένου του “μαρκαρίσματος” (της ούρησης αρσενικών, και κάποιες φορές, θηλυκών ζώων για να οριοθετήσουν την περιοχή τους). Αντίθετα, οι σχέσεις ιεραρχίας ανάμεσα στα μέλη της ομάδας δεν άλλαξαν σημαντικά. (Cafazzo et al, 2019).

Ως προς την ευζωία του ζώου, τα στειρωμένα αρσενικά, και θηλυκά, ζουν περισσότερα χρόνια σε πολύ καλύτερη υγεία, δίοτι (1) οι αρσενικοί δεν κινδυνεύουν από ατυχήματα κατά τις μετακινήσεις για αναζήτηση θηλυκών, (2) δεν τραυματίζονται σε καβγάδες κατά τα ζευγαρώματα και (3) δεν κινδυνεύουν από σεξουαλικώς μεταδιδόμενα νοσήματα. Αντίστοιχα, και τα θηλυκά, δεν καταπονούνται από τις συνεχείς γέννες και τον κίνδυνο πυομήτρας ή προβληματικής κύησης. Η αποδεδειγμένη επιθετικότητα των αστείρωτων αρσενικών σε πολλές περιπτώσεις μπορεί να έχει ως αποτέλεσμα το να σκοτώνουν νεαρά γατάκια. 

Είναι εξαιρετικά σημαντικό όταν προχωράμε στη στείρωση μιας αποικίας να επιδιώκουμε να στειρώνονται όλα τα ζώα, θηλυκά και αρσενικά. Διαφορετικά τα αρσενικά, αν παραμείνουν αστείρωτα μπορεί να συνεχίσουν να παρενοχλούν τα θηλυκά και στις εντάσεις που δημιουργούνται καθώς και την προσπάθεια των θηλυκών να αποφύγουν τα αρσενικά, να γίνουν ατυχήματα. Δεν είναι λίγα τα περιστατικά ζώων που χτυπήθηκαν από αυτοκίνητο καθώς κυνηγούσαν το ένα το άλλο ή έπεσαν από ύψος.

Θέματα υγείας στειρωμένου πληθυσμού γατών

Σε περιοχές όπου έχουν τρέξει συστηματικά προγράμματα στειρώσεων για πολλά χρόνια παρατηρείται μείωση του συνολικού πληθυσμού των γατών ενώ ταυτόχρονα αυξάνεται η ποιότητα και το προσδόκιμο ζωής των στειρωμένων ζώων. Αυτό σημαίνει ότι σε ένα πληθυσμό γατών που ελέγχεται συστηματικά τα ζώα μπορεί να φτάσουν σε προχωρημένη ηλικία. Ο υπεύθυνος για τη φροντίδα, είτε εθελοντής είτε εκπρόσωπος του προγράμματος του δήμου θα πρέπει να είναι ενήμερος για τις ανάγκες ενός ηλικιωμένου ζώου, ειδικά όταν βρίσκεται στο δρόμο. Σημαντικό για τη γάτα είναι η αποπαρασίτωση όπου είναι εφικτό. Πολύ συχνό φαινόμενο είναι τα θέματα στα δόντια. Απαιτείται συνεργασία με εξειδικευμένους κτηνιάτρους που μπορούν να κρίνουν σε ποιες περιπτώσεις χρειάζεται αφαίρεση δοντιών και να την πραγματοποιήσουν με επιτυχία. Τα αρθριτικά στη γάτα είναι ένα άλλο σοβαρό θέμα που επηρεάζει σημαντικά την ποιότητα ζωής τους, καθώς ο χρόνιος έντονος πόνος οδηγει σε άλλα σοβαρά προβλήματα υγείας αλλά και κίνδυνο ατυχημάτων. Η αιμομπαρτονέλλωση, η ιογενής αναιμία της γάτας επίσης είναι μια πάρα πολύ κοινή ασθένεια, μεταδιδόμενη από τους ψύλλους, την οποία η περισσότερες γάτες θα εμφανίσουν κάποια στιγμή στη ζωή τους, ακόμα κι αν έχουν υπάρξει φορείς για πολλά χρόνια χωρίς συμπτώματα.

Υιοθεσία

Η οικόσιτη γάτα, αν και εξημερωμένο είδος μπορεί να ζει ανεξάρτητα από τον άνθρωπο και ειδικά οι αδέσποτες γάτες μπορεί να είναι εξοικειωμένες με την ανθρώπινη παρουσία αλλά δεν είναι πάντα πρόθυμες να ζήσουν μαζί με τον άνθρωπο. Η προτίμησή τους αυτή σε κάποιες περιπτώσεις είναι στοιχείο του χαρακτήρα τους που οφείλεται σε κληρονομικούς παράγοντες και όχι στο περιβάλλον που μεγάλωσαν Υπάρχουν περιπτώσεις γατών που μπορεί να μεγάλωσαν από νεογέννητα μαζί με τον ιδιοκτήτη, σιτιζόμενα με μπιμπερό και να εξελίχθηκαν μεγαλώνοντας σε ζώα που δεν επιθυμούν στενή επαφή και δεν επιτρέπουν καθόλου τον ιδιοκτήτη να τα αγγίξει ή μεταχειριστεί.

Στις αδέσποτες γάτες που μεγαλώνουν στο δρόμο πολλές φορές παρατηρείται να είναι ιδιαίτερα φιλικές με τους εθελοντές που τις σιτίζουν, αλλά αν επιχειρήσει κάποιος να τις μεταφέρει σε φιλοξενία, ειδικά σε διαμέρισμα, χωρίς πρόσβαση σε αυλή ή άλλο εξωτερικό χώρο, μπορεί να αντιδράσουν με πανικό, επιθετικά ή να κρύβονται συνέχεια. Πολλές φορές αυτές οι προσπάθειες φιλοξενίας ή υιοθεσίας καταλήγουν με τη γάτα να ξεφεύγει από παράθυρα ή μπαλκόνια, και να εξαφανίζεται σε άγνωστη για αυτήν περιοχή. Ειδικά μεγαλύτερα σε ηλικία αδέσποτα ζώα που μπορεί να είναι ιδιαίτερα ευχαριστημένα με τον τρόπο ζωής τους έξω, λαμβάνοντας υπόψιν και τις κοινωνικές σχέσεις που έχουν με άλλες γάτες, αντιδρούν κάποιες φορές ιδιαίτερα αρνητικά στον εγκλεισμό. Συνεπώς κάθε ζώο που περισυλλέγεται θα πρέπει να αξιολογείται ως προς το αν είναι το ίδιο πρόθυμο και κατάλληλο προς υιοθεσία.

Κενά του νόμου 4830/2021 σχετικά με τις αδέσποτες γάτες

Λαμβάνοντας υπόψιν τις ανάγκες της αδέσποτης γάτας και τις απαραίτητες συνθήκες για την εξασφάλιση της ευζωίας της, παρατηρούμε κενά και ελλείψεις στον υπάρχον νόμο 4830/2021. Η κατά γράμμα εφαρμογή του μάλιστα μπορεί να οδηγεί σε περιπτώσεις εξαιρετικά επικίνδυνες για μεγάλο ποσοστό των αδεσπότων γατών

Πιο συγκεκριμένα

Υιοθεσία

Ο νόμος 4830/2021, Άρθρο 10-5 ορίζει ότι:

“βαδ) Μετά την παροχή της αναγκαίας κτηνιατρικής φροντίδας και περίθαλψης, τα περισυλλεγέντα ζώα συντροφιάς, αν δεν βρεθεί ανάδοχος, οδηγούνται στα διαθέσιμα καταφύγια, δημοτικά, διαδημοτικά ή σε καταφύγια φιλοζωικών σωματείων και οργανώσεων μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα ή ιδιωτών φιλόζωων, με σκοπό να υιοθετηθούν κατά τα προβλεπόμενα στο άρθρο 7.”

Όπως ήδη αναφέρθηκες, είναι σημαντικό να λάβουμε υπόψιν ότι δεν είναι όλες οι αδέσποτες γάτες κατάλληλες για υιοθεσία ούτε πρόθυμες να ζήσουν σε συνθήκες εγκλεισμού, σε σπίτι ή καταφύγειο. Είναι απαραίτητη η αξιολόγηση του χαρακτήρα των γατών που περισυλλέγονται πριν την μεταφορά σε καταφύγειο ή αναδοχή με στόχο την υιοθεσία τους.

“βαε) [...] Σε κάθε περίπτωση, ζώα ηλικίας μικρότερης των πέντε (5) μηνών δεν επανεντάσσονται στο οικείο τους περιβάλλον και υιοθετούνται κατά προτεραιότητα.”

O χαρακτήρας της γάτας καθορίζεται όχι μόνο από την ανατροφή και το βαθμό εξοικείωσης με τον άνθρωπο, αλλά κατά κύριο λόγο και από γενετικούς παράγοντες. Δεν υπάρχει καμία εγγύηση ότι γατάκια νεαρότερα των 5 μηνών, ακόμα κι αν βρεθούν σε αναδοχή από πολύ μικρή ηλικία θα είναι κατάλληλα για υιοθεσία. Σε αυτές τις περιπτώσεις θα πρέπει να επιδιώκεται η επανατοποθέτηση μετά τη στείρωσή τους σε όσο το δυνατόν πιο ασφαλή σημεία.

Επανατοποθέτηση

“βαε) Αν δεν υπάρχουν διαθέσιμες θέσεις σε καταφύγια, το ζώο επιστρέφεται στο οικείο περιβάλλον του και στις περιοχές που ορίζονται με την απόφαση της παρ. 5 του άρθρου 45, με την προϋπόθεση, ότι είναι στειρωμένο. Ζώο που βρίσκεται σε καταφύγιο και δεν υιοθετείται μετά από διάστημα τρίμηνης συνεχούς παραμονής σε αυτό και ανάρτηση στην Πανελλήνια Πλατφόρμα Υιοθεσίας Αδέσποτων Ζώων Συντροφιάς, δύναται να επιστρέφεται στο οικείο περιβάλλον και στις περιοχές που ορίζονται με την απόφαση της παρ. 5 του άρθρου 45, μετά από απόφαση της επιτροπής της παρ. 8, με την προϋπόθεση, ότι είναι στειρωμένο. Δεν επιτρέπεται επαναφορά των αδέσποτων ζώων περιμετρικά από νοσοκομεία, σχολεία, αθλητικά κέντρα, στις εγκαταστάσεις ενόπλων δυνάμεων και σωμάτων ασφαλείας, αυτοκινητόδρομους ταχείας κυκλοφορίας, στους χώρους αποβίβασης και επιβίβασης ακτοπλοϊκών συγκοινωνιών, στα αεροδρόμια, στους σιδηροδρομικούς σταθμούς, στους περιφραγμένους αρχαιολογικούς χώρους και στους περιφραγμένους χώρους του Οργανισμού Κεντρικών Αγορών και Αλιείας ΑΕ και της Κεντρικής Αγοράς Θεσσαλονίκης ΑΕ, καθώς και σε χώρους σφαγείων ή όπου συγκεντρώνονται ή υπάρχουν σκουπίδια.” 

Η συγκεκριμένη διάταξη είναι από τη φύση της προβληματική και ανεφάρμοστη για τα δεδομένα της πυκνότητας των αδεσπότων γατών σε όλα τα αστικά κέντρα και μικρότερους οικισμούς σε όλη τη χώρα. Στην Εικόνα 1 παρατηρούμε ότι μόνο λαμβάνοντας υπόψιν την ζώνη 200 μέτρων επανατοποθέτησης γύρω από σχολεία στην πραγματικότητα αποκλείονται ολόκληρες περιοχές όπου πρακτικά ζουν εκατοντάδες αδέσποτες γάτες. 

Επιπλέον, ακόμα και αν τα ζώα επανατοποθετούνται στα όρια των ζωνών αυτών, το πιθανότερο είναι ότι θα επιχειρήσουν να επιστρέψουν στο σημείο όπου ζούσαν, περνώντας από κεντρικούς δρόμους και κινδυνεύοντας να τραυματιστούν στο δρόμο.

Εικόνα 1. Ζώνες 200 μέτρων γύρω από σχολεία, όπου απαγορεύεται η επανατοποθέτηση σε περιοχή του κέντρου της Αθήνας. 

Η πρακτική συγκεκριμένων δήμων να επανατοποθετούν γάτες που περισυλλέγονται για στείρωση σε διαφορετικό σημείο από αυτό της περισυλλογής τους, βασιζόμενοι στην συγκεκριμένη διάταξη του 4830/2021 είχε ως αποτέλεσμα την εξαφάνιση και το θάνατο αρκετών ζώων ήδη.

Βιβλιογραφία

John W.S. Bradshaw, Sociality in cats: A comparative review, Journal of Veterinary Behavior, Volume 11, 2016, Pages 113-124, ISSN 1558-7878, https://doi.org/10.1016/j.jveb.2015.09.004.

Macdonald, David & Yamaguchi, Nobuyuki & Kerby, G.. (2014). The Domestic Cat: The Biology of its Behaviour. Group-living in the domestic cat: its sociobiology and epidemiology. 14.

Cafazzo, S.; Bonanni, R.; Natoli, E. Neutering Effects on Social Behaviour of Urban Unowned Free-Roaming Domestic Cats. Animals 2019, 9, 1105. https://doi.org/10.3390/ani9121105